Là loại quả mang nhiều công dụng, mơ Việt và mơ Tây là đôi loài thực vật cận chủng, đều thuộc chi mận mơ Prunus nhưng vẫn mang nét khác biệt đặc trưng.
Loài mơ Việt hay có tên mơ Đông Á, nhiều ngôn ngữ thường gọi là mơ Nhật Bản, chẳng hạn tiếng Anh là Japanese Apricot, tiếng Pháp có tên Abricotier du Japan, Japanische Aprikose là tên tiếng Đức… Theo quốc tế định danh khoa học bằng tiếng Latinh, mơ Việt được gọi là Prunus mume Siebold & Zucc. Theo các nhà nghiên cứu ngôn ngữ học Nguyễn Tài Cẩn và Võ Thiện Hoa, mơ là âm Hán – Việt xưa của mai.
Nguồn gốc của loài mơ Việt bắt nguồn từ lưu vực sông Dương Tử, thuộc phía Nam Trung Quốc. Sau này mới di thực về Việt Nam, Triều Tiên và Nhật Bản. Từ xưa, hầu hết trong các tác phẩm nghệ thuật gồm văn chương và hội họa thường đề cập tới mai như: tứ quý/tứ bình – mai, lan, cúc, trúc thì hoa mai đó chính là loài hoa của mơ Việt.
Tại Việt Nam, mọi người quen gọi là mơ Chùa Hương bởi được trồng nhiều trong thung lũng Hương Sơn ở xã cùng tên thuộc huyện Mỹ Đức, TP Hà Nội, ven sông Đáy. Mơ chùa Hương còn đâm chồi nẩy lộc ở các địa phương khác, như Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Lào Cai thuộc khu vực Tây Bắc.
Ở miền Trung, hữu ngạn dòng Hương, ven đường Nguyễn Phúc Nguyên, phường Hương Long, TP Huế, lối dẫn vào nhà vườn An Hiên du khách sẽ thấy xanh tốt đôi dãy mơ chùa Hương.
Cứ hằng năm vào khoảng cuối tháng 1, đầu tháng 2 dương lịch là thời điểm mơ Việt trổ hoa. Hoa tàn thì lộc trẩy, lá mơ mang hình dáng oval mũi nhọn đặc trưng. Quả mơ khi non có màu lục, khi chín thì vỏ vàng hoặc đỏ trông rất đẹp mắt, tỏa hương thơm hấp dẫn.
Quả mơ Việt chế biến được thành rất nhiều món ngon và công dụng khác nhau. Ta có thể ép quả mơ chín lấy dung dịch rồi ướp lạnh hoặc dùng với đá viên làm món giải khát mùa hè. Nếu muốn có một bình siro mơ thơm ngọt, ta chỉ cần ướp với đường. Hay mỗi dịp Tết đến xuân về, sên đường và mơ để có món mứt mơ, vừa ngon, vừa tiếp khách rất phù hợp.
Bên cạnh đó, phơi khô quả mơ, chế biến cùng gừng hay cam thảo, ta sẽ có được món ô mai mơ gừng, ăn cũng rất thú vị.
Tại Việt Nam, rượu mơ cũng là một loại thức uống được nhiều người ưa chuộng, nổi tiếng nhất phải kể tới rượu mơ của vùng đất Yên Tử, hay rượu mơ núi Tản, rượu mơ Hương Sơn. Mặt khác, thay vì sử dụng quả mơ tươi thì người Đài ngâm rượu trắng cùng ô mai mơ để sản xuất rượu ô mai rất nổi tiếng.
Hay người Hoa có món gọi là mai tương, chế biến quả mơ Việt cùng muối, đường, dấm, ớt, tỏi, gừng tạo nên nước xốt đậm đặc. Rất nhiều thực khách thưởng thức mai tương cùng các món chế biến từ thịt gia cầm, hay trứng cuốn đều khen ngon.
Mơ Việt không chỉ chế biến được thành nhiều món ngon mà còn được ngành Đông y sử dụng như một vị thuốc để điều trị ho, khó thở, nôn mửa, dạ dày, hen suyễn, phù thủng, chai chân, giun chui ống mật, băng huyết, kiết lị, làm rụng trĩ…
Còn loài mơ Tây, hay là mơ châu Âu, hoặc tiếng Hoa chính là quả hạnh. Loài thực vật này được quốc tế định danh khoa học Prunus Armeniaca L., được trồng rất nhiều từ thời cổ đại ở đất nước Armenia thuộc vùng đất Tây Á.
Mơ Việt và mơ Tây là hai loài cận chủng, hình dáng quả và lá tương đối giống nhau. Tuy nhiên, vẫn có một vài nét khác biệt đặc trưng. Như chiều cao cây mơ Việt chỉ 4 – 5m, còn cây mơ Tây những 8 – 12m. Đường kính hoa mơ Việt chỉ 1 – 3cm, hoa mơ Tây 2 – 5cm. Dễ biết nhất là tách hạt khỏi thịt: Mơ Việt khó, mơ Tây thì dễ hơn.
Tuy nhiên với công nghệ sinh học hiện đại như ngày nay thì đã lai ghép 2 loài thành công, vì vậy những sự khác biệt về hình thái cũng không còn rõ nét.
Hải Ngọc
